Dit BOB Debat over de arbeidsmarkt, zzp’ers, ondernemers, kansen, samenwerken, flexibiliteit en creativiteit vindt plaats op een zeer bijzondere locatie. Negen debaters schuiven aan tafel midden in de werkplaats van Cardan aan het kanaal in Tilburg-Noord. In deze hal worden onder andere inpakwerkzaamheden verricht, maar wat direct opvalt, zijn de social sofa’s. De welbekende ‘bènkskes’ die verspreid door Tilburg en inmiddels heel Nederland staan.

Algemeen directeur van Cardan, Joost Eijkens vertelt over het succes van de sofa’s: 'In Tilburg staan er zo’n 150, maar ze zijn ook te vinden in Den Haag, Lelystad, ’s-Hertogenbosch en zelfs in Turkije. De Willem II-sofa hier in de stad is een plek waar hooligans bijeen komen, dat is toch geweldig! En ook al bekladden ze de sofa met bijvoorbeeld ‘RKC Waalwijk’, schoonmaken lukt altijd, want het patroon is van glas.' Het is leuk om eens te zien hoe de sofa’s gemaakt worden, overal staan bakjes met gekleurde glasstukjes. De patronen worden uitgetekend op de grijze betonnen sofa en dan begint het grote plak- en puzzelwerk. De debaters wagen zich er maar niet aan en buigen zich over de stellingen. De deelnemers zijn: Jeroen Bergen (directeur Primatch), Trudy Feijen (directeur Sirius Connection), Henk van Gils (directeur Topdirection), Marion Hoogsteen-Versteden (vestigingsdirecteur GITP), Roberto Palland (directeur Advance training & coaching), Edwin Prijden (algemeen directeur Please Payroll), Patrick Stalpers (directeur Loopbaankamer), Louis van Stralendorff (directeur Interselling Training) en gastheer Joost Eijkens (algemeen directeur Cardan).

Terugblik
P&O is altijd een interessant onderwerp, zowel in tijden van krapte als in tijden van overschotten. Zo was de conclusie tijdens het debat in Midden-Brabant in 2007 nog, dat bedrijven - onder druk van de vergrijzing - alles uit de kast haalden om nieuwe werknemers te krijgen. De debaters waarschuwden toen dat ondernemers ook aandacht moesten besteden aan het behouden van werknemers. Datzelfde jaar meldden de debaters in Noordoost-Brabant dat intermediairs steeds meer moeite hadden om geschikte kandidaten te vinden die aansloten op de competenties die opdrachtgevers vroegen. In 2008 was het actuele gespreksonderwerp buitenlandse werknemers in Nederland. De verwachting was toen nog dat het bedrijfsleven (en vooral de techniek en zorg) alleen nog maar meer buitenlandse werknemers nodig zou gaan hebben. De grote vraag is natuurlijk: hoe staat het bedrijfsleven er in 2009 voor?

          

Actuele cijfers
Uit de Manpower Arbeidsmarktbarometer blijkt dat ondernemers verwachten weinig tot geen nieuwe medewerkers aan te nemen in het derde kwartaal. Het aantal werkgevers dat van plan is nieuwe medewerkers aan te trekken, is bijna even groot als het aantal dat ervan uit gaat het aantal medewerkers te reduceren. Het netto werkgelegenheidscijfer voor het derde kwartaal komt hiermee uit op 0% en dat is het laagste cijfer sinds de start van het onderzoek in 2003. Toch zijn werkgevers in de zuidelijke regio van Nederland het meest positief gestemd over de werkgelegenheid. Wat sectoren betreft, zijn vooral werkgevers in de productiesector en landbouw pessimistisch.

Heftiger
Debatsleider Kees Rennen wil van de debaters weten of zij ook vinden dat de economie heftiger schommelt dan vroeger en dat daardoor de P&O-professional eerder achter de feiten aan loopt. Volgens Marion Hoogsteen-Versteden klopt dit niet: 'Bedrijven en dus ook P&O’ers proberen met de bewegingen mee te gaan. Ik vind wel dat P&O’ers ruimte moeten krijgen van de directie om een strategisch HR-beleid te voeren zodat ze kunnen bijdragen aan de bedrijfsvoering.' Dat klinkt goed, maar feit is dat veel MKB’ers geen P&O’er in dienst hebben, omdat ze daar te klein voor zijn. Louis van Stralendorff: 'Ik heb een klein bedrijf met 18 man, maar heb wel iemand werken met een HR-achtergrond. Ik betrek haar erg bij beslissingen en zij heeft een proactieve rol. Ik heb daar heel veel aan.' Henk van Gils signaleert dat het belang van HR door steeds meer ondernemers erkend wordt. 'Ondernemers reageren sneller op wat er in de buitenwereld gebeurt. In vorige schommelbewegingen zag je dat er of veel ontslagen vielen of juist veel mensen aangenomen werden. Nu is dat beleid genuanceerder.' Volgens Trudy Feijen reageren veel ondernemers nog te laat. 'Zij zijn te lang in de comfortzone blijven zitten. Als alles goed loopt, is de kans groot dat er zich een blinde vlek ontwikkelt binnen de organisatie en dan ga je signalen missen', zegt ze. Edwin Prijden concludeert dat het lastig blijft om je als ondernemer volledig voor te bereiden op een crisis. 'Mijn klanten zijn kleinere MKB’ers, ik zie bij een aantal dat zij er voor kiezen in te teren op hun financiële middelen en medewerkers vast te houden die op sleutelposities zitten.' Daarmee anticiperen deze ondernemers op een arbeidsmarkt die weer krap gaat worden.

          

Tijdelijke werkloosheid
Maar wat moet je als ondernemer als je medewerkers echt niet meer kunt behouden? De debaters roepen op tot meer samenwerking bijvoorbeeld door het uitlenen van personeel. Jeroen Bergen heeft nog een oplossing: 'De beroepsbevolking zal de komende jaren met 5% krimpen. De werkloosheid die we nu hebben, is dus tijdelijk, mits mensen kunnen switchen van beroep.' Volgens Roberto Palland denken werknemers al steeds breder en meer Europees, dus ook buiten de Nederlandse arbeidsmarkt, maar volgens Marion Hoogsteen-Versteden valt dat erg tegen. 'Een Groninger naar Brabant krijgen is al lastig', zegt zij. Louis van Stralendorff geeft aan dat hier een taak ligt voor P&O’ers. Hij merkt op: 'Wij moeten mensen actief maken en zorgen dat ze mobiel worden. Dit doe je door actief vragen te stellen, waarom doe je dit? En wat wil je over drie jaar?' Trudy Feijen is het daar mee eens en zegt: 'Op het moment dat je iemand aanneemt, moet je met name naar de persoonskenmerken kijken. Is iemand van nature flexibel genoeg om met deze veranderingen om te gaan of wat heeft iemand daar nog voor nodig?'

Oplossingen tegen krapte
De krapte die zal ontstaan, biedt ook nieuwe kansen aan de zogenaamde ‘verloren generatie’. Dit zijn de vijftigers die van school kwamen tijdens de grote werkloosheid eind jaren ’70/ begin jaren ’80, pas in de jaren ’90 aan het werk gingen en er door de crisis uitvlogen. Patrick Stalpers vertelt: 'Die groep wil graag werken. Ik zie een bewustwordingsproces bij ondernemers. Ze willen deze mensen weer aannemen. Als branche hebben wij hierin een opvoedende taak.' Daar is de rest aan tafel het roerend mee eens. Edwin Prijden: 'Voor bepaalde werkzaamheden en bepaalde perioden zijn buitenlandse werknemers een uitkomst. Roemenen zijn nu bijvoorbeeld goedkoop, maar het schuift steeds verder op. Steeds meer bedrijven sourcen out naar India, omdat dat goedkoper is dan werknemers in landen in het Oosten van Europa. Maar ik zie ook ondernemers die terugkomen uit India of Zuid-Afrika, omdat de cultuurverschillen in bijvoorbeeld de omgang met klanten te groot zijn.' Henk van Gils ziet de oplossing vooral in opleiden. 'Per branche moet er nauwgezet opgeleid worden. Een universele oplossing is er op de deeltijd WW na, niet. En ik denk dat de ‘lost generation’ op zijn 58e de WW in zal gaan.' Jeroen Bergen is kritisch naar de overheid toe. 'Neem bijvoorbeeld de pensioenleeftijd. Al toen ik studeerde in 1993 was bekend dat die omhoog zou moeten om de krapte op de arbeidsmarkt door de vergrijzing op te kunnen vangen. In Duitsland zijn ze daar al jaren mee bezig door deze leeftijd met één maand per jaar te verhogen.'

          

Nieuwe zzp’er in opkomst?
Uitgever van Regio Business, Gian Ploegmakers wil van de debaters horen wat de toekomst van de zzp’er is. Volgens Roberto Palland ontstaat er een ander soort zzp’er, namelijk de flex-professional. 'De generatie die nu een jaar of 16 is, ziet de eigen ouders regelmatig wisselen van baan. Deze generatie zal vooral projectmatig willen werken', voorspelt hij. Jeroen Bergen bevestigt: 'Ja, dan vormen ze een soort kleine LinkedIn-etjes van ongeveer 50 man om samen klussen te doen.' Marion Hoogsteen-Versteden: 'Ik geloof niet dat er een wereld vol flexibele verbanden zal ontstaan. Ik denk dat ondernemingen waaraan mensen met hart en ziel verknocht zijn, zullen blijven bestaan.' Roberto Palland: 'Ja, dat is zo, maar bepaalde delen zullen steeds meer projectmatig ingevuld worden.' De debaters zijn van mening dat veel zzp’ers zichzelf in de vingers gesneden hebben door voor een beetje extra geld steeds van opdrachtgever te wisselen. Daardoor liggen ze er nu bij veel ondernemingen uit. Edwin Prijden vertelt: 'Mijn ervaring is dat een zzp’er een paar jaar geleden al weg ging als iemand 10 euro per uur meer betaalde. Dan zeg ik: ga nu dan ook maar de bijstand in.' Marion Hoogsteen-Versteden nuanceert: 'Ja, maar daar was de ondernemer zelf bij.' Volgens uitgever Gian Ploegmakers zijn er naast de ‘lost generation’, ook ‘lost’ ondernemers. Hij vertelt: 'Een groot deel van de ondernemers heeft tot nu toe nog nooit iemand ontslagen.' Patrick Stalpers: 'En dat leren ze nu dus. Welcome to the new world.' Volgens Joost Eijkens ontbreekt het veel ondernemers nog aan meer ook. 'Ik ben voorzitter van Jong Ondernemen en merk dat er altijd weinig aandacht besteed is aan het opleiden tot ondernemer. Zo is er een grote groep ondernemers die zich er niet van bewust is waar ze nu ergens staan.' Bovendien vindt hij het een goede ontwikkeling dat er bedrijven in bepaalde branches zijn die moeten stoppen. Hij gaat verder: 'Neem de wildgroei aan uitzendbureaus die zich de afgelopen jaren voor heeft gedaan. In die sector zorgt de crisis voor een mooie ‘shake out’.' Ook de zzp’er zou bezig moeten zijn met de ontwikkeling van zichzelf. Jeroen Bergen: 'Zzp’ers die zich willen ontwikkelen, moeten nu zakken in hun uurloon. Alleen dan kunnen ze inspirerende, nieuwe klussen binnenhalen. Zij kunnen deze flexibiliteit tonen, terwijl iemand in loondienst dat niet kan.'

Transparante ondernemers
Volgens Joost Eijkens moeten ondernemers vanaf nu weer gaan denken in kansen. Het komt nu aan op de creativiteit van de P&O’er. Die moet bedenken hoe en of hij nu mensen moet ontslaan terwijl hij ze straks weer nodig heeft. Het onderhouden van het netwerk is heel belangrijk.' Als oplossingen noemen de debaters: gerichte opleidings- en omscholingstrajecten per branche in combinatie met een tijdelijk lager salaris. Maar zijn werknemers hier wel toe bereid? En hoe krijg je hen als ondernemer of P&O’er zo ver? Het zou goed zijn als ondernemers hun werknemers meer bij hun beleid betrekken. Marion Hoogsteen-Versteden legt uit: 'In crisissituaties komt er vaak een doorbraak. Ondernemers worden opener en gaan vanaf dat moment anders met hun werknemers om. Beiden dragen immers verantwoordelijkheid.' Joost Eijkens: 'De P&O’er zou zich moeten gedragen alsof hij zelf alle salarissen uit moet betalen.' Henk van Gils merkt toch dat veel ondernemers niet naar hun werknemers willen luisteren. Ook Roberto Palland vindt: 'dat ondernemer en werknemer samen slagen moeten maken. Er zit veel verborgen talent.' De debaters roepen ondernemers op om transparanter te worden. Louis van Stralendorff: 'Maar dat is ook lastig, want een ondernemer zal toch blijven denken: het is wel mijn tent!' Volgens Marion Hoogsteen-Versteden zal transparantie medewerkers aan een bedrijf binden. 'En ik bedoel niet te zeggen dat de winst in gelijke delen verdeeld moet worden. Natuurlijk is het de ondernemer die de meeste risico’s loopt. Maar transparantie bindt en bevordert het nemen van verantwoordelijkheid', zegt ze. De P van personeel moet dus weer centraal komen te staan. Joost Eijkens: 'En die P staat dus niet voor ‘pain in the ass’, hè! Want zo werd personeel lange tijd gezien.' Louis van Stralendorff voegt hieraan toe: 'Je kunt het echt zó leuk maken; help mensen hun passie vinden.' Tenslotte werpen de deelnemers een blik in de toekomst en concluderen dat niet al het leed geleden is. Marion Hoogsteen-Versteden: 'Iemand die werkzaam is in de zorg vertelde mij dat over een aantal jaar 50% van de verzorgenden niet uit Nederland komt. Dat is de toekomst en de realiteit. Anticipeer daarop.' Henk van Gils roept op: 'Ik denk dat het heel belangrijk is dat een aantal vooraanstaande politici, mensen uit de vakbeweging en ondernemers de koppen bij elkaar moeten steken en met een gedurfde oplossing komen. Daarbij moeten ze hun eigen belang loslaten en met passie en visie denken.' Edwin Prijden waarschuwt: 'Maar als over drie maanden de bouw instort, dan praten we echt anders.' Eijkens van Cardan stelt dat ondernemers ook de buitenlandse werknemer niet moeten vergeten. Hij zegt: 'Wij halen nog steeds buitenlandse werknemers naar Nederland. Dat zijn vooral hoogopgeleiden uit onder andere China. Want in ons land is daar straks echt een enorme behoefte aan.'