Het initiatief komt van Peter van de Kerkhof van Moonen onderhoud en renovatie. 'Ik heb me vaak een roepende in de woestijn gevoeld. Regelmatig heb ik me verbaasd over de primitieve manier van samenwerken tussen de verschillende partijen op een bouwplaats. Vroeger werkte Moonen als onderaannemer. Wij kwamen aan het eind van de rit pas in beeld. Omdat we de omslag wilden maken van kwantiteit naar kwaliteit hebben we ervoor gekozen om hoofdaannemer te worden. We zijn gaan nadenken over hoe we wél wilden samenwerken. We zochten goede partners die anders durfden te denken dan de reguliere bedrijven. Daarbij staan zaken als communicatie, veiligheid, wet- en regelgeving, het ontwerpproces, het invullen van de materialen en producten en het uiteindelijke bouwen centraal.'
Schipholbrand
Samenwerken lijkt logisch, maar is het vaak niet. Eric Damhuis van Vitrov bouw en vastgoed: 'We lopen tegen een muur van onbegrip op. Het lijkt er soms op dat we voor steeds minder geld en in een kortere tijd, steeds minder op de gebruiker afgestemde gebouwen mogen maken. Omdat ik het anders wilde doen, ben ik voor mezelf begonnen. Ik wil échte verantwoordelijkheid. Vitrov voert veelal complexe projecten uit, onder meer op het gebied van brandveiligheid voor bijvoorbeeld penitentiaire inrichtingen. Zo zijn we naar aanleiding van de Schipholbrand betrokken bij het brandveiligheidproject P.I. Zuid Oost, locatie Ter Peel te Evertsoord. We moeten het project voorop stellen en niet de opdrachtgever. Deze gedachte is al jaren oud.'
Boerenverstand
'Die gedachte bestaat al veertig jaar', merkt Carin Benders op. Zij is landelijk projectleider bij de Arbeidsinspectie van het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid. De Arbeidsinspectie overlegt veel met sociale partners maar heeft ook een duidelijk handhavende rol. 'In de praktijk blijkt dat veel zaken in de coördinatie niet kloppen. Er is bijvoorbeeld een steiger weggehaald terwijl de glaszetter het glas nog moet plaatsen. Vervolgens doet hij dat dan maar op een onveilige manier, want het moet toch gebeuren. En dan komen de inspecteurs, in de beleving van de werkgevers, daar een stokje voor steken. Dit soort voorbeelden zijn dagelijks op een bouwterrein te vinden. Jammer, want het is zo simpel. Je moet gewoon je boerenverstand gebruiken. Nadenken en plannen.'
Grote pilot
'We moeten niet alle opdrachtgevers over één kam scheren', vindt Eric van Iersel van Driessen Verf. Als verfleverancier is hij een ketenpartner van de meeste andere debatdeelnemers. Is het patroon te doorbreken? Damhuis vindt van wel. 'We hebben bij het brandveiligheidproject echt super gedraaid. Het ging sneller en goedkoper. En het proces en plan kan op elke penitentiaire inrichting gebruikt worden. Al betwijfel ik of het landelijk geïmplementeerd gaat worden.' Benders: 'Zeker wel! Minister van der Laan van het ministerie voor Wonen, Wijken en Integratie wil de onderhoudbaarheid van gebouwen serieus aanpakken. Als de onderhoudbaarheid van een gebouw niet vooraf door middel van voorzieningen geregeld is, krijgt de aanvrager van de gemeente in de toekomst geen bouwvergunning meer. De overheid kent Rijkswaterstaat en de Rijksgebouwendienst als belangrijkste opdrachtgevers in de bouw. Beide partijen gaan komend jaar een grote pilot draaien waarbij onderhoudbaarheid centraal staat. We gebruiken onze eigen nieuwbouw als voorbeeld.'
Specialisten
'De overheid heeft weinig speelruimte door regelgeving', schetst Damhuis. 'Op een bouwproject zijn allerlei specialisten aanwezig, laten we daar gebruik van maken. Deel het ontwerp op in stukken en praat niet alleen met adviseurs, maar ook met de specialisten. Die weten precies wat er gebeurt.' Van de Kerkhof: 'Helaas wordt wat er in een bestek staat vaak als waarheid aangenomen. Daar zit de crux. Zelden zie ik een bestek dat helemaal compleet is, dus zonder ‘meer of minder werk’. Bij een opdracht waar dat wel zo is, loopt alles als een trein. Dus een goed bestek is een goed begin. Als iedereen nou verantwoordelijk is voor zijn eigen stukje bouw, kun je mensen ook aanspreken. Dat is verantwoordelijk opdracht geven en nemen. Daarvoor is meer innovatieve communicatie nodig dan mensen denken.'
Verantwoordelijk
'Je dwingt mensen zorgvuldig te werken als je ze verantwoordelijk maakt', vult Van Iersel aan. 'Ze denken dan wel drie keer na voor ze iets doen. En de bouw moet
worden stil gelegd als het fout gaat.' Koen Verschuuren van glasproducent AGC Eijkelkamp Tilburg adviseert en begeleidt glasprojecten. 'We denken na over hoe we producten zo goed mogelijk kunnen toepassen. Er is teveel sprake van ‘copypaste’ in bestekken. Veel mensen kennen de innovaties niet, weten dus niet waar het beter kan en kiezen dus voor de bekende weg. Jammer. De opdrachtgever is verantwoordelijk voor veilig wonen. Het moet anders, we moeten beter communiceren.'
Goede voorbeeld
'Bovendien kost aanbesteden veel tijd', zegt Van de Kerkhof. 'Uiteindelijk gaat het toch om de laagste prijs.' Benders: 'Waarom doe je dan mee? Bedrijven moeten ‘nee durven zeggen’ tegen een bestek of een opdracht die niet klopt, ze moeten niet meedoen aan de ratrace.' Van de Kerkhof: 'Ik verwacht wat dat betreft ook meer van gemeentes en overheid. Jullie moeten het goede voorbeeld geven, maar pilots bloeden vaak dood. In 2010 moeten gemeentes bijvoorbeeld 50% duurzaam werken en het rijk zelfs 100%. Helaas hebben opdrachtgevers weinig kennis van duurzaam bouwen. Dus komt het ook niet of te weinig terug in de bestekken die ze schrijven en gaat het in de aanbesteding weer om de laagste prijs.' Benders: 'Daar ben ik het niet mee eens. De overheid gaat nooit voor de laagste prijs, maar wil een goede prijs-kwaliteitverhouding. Een opdrachtgever heeft hier ook een morele verantwoordelijkheid in.'
Ontwerpfase
Rien van de Laar is bouwkundig opgeleid en werkt als geregistreerd hoger veiligheidskundige bij KeurCompany. Hij is zeer enthousiast over het onderwerp van het BOB Debat. 'Ik zie regelmatig dat mensen in de ontwerpfase grote steken laten vallen die leiden tot faalkosten en uitval van mensen tijdens de realisatie- en gebruiksfase. Wat ik me afvraag is waarom er in de ontwerpfase te weinig of geen rekening wordt gehouden met zaken als werkbaarheid en gebruiksvriendelijke en veilige onderhoudbaarheid? Kennen ontwerpers de regels niet of willen ze die niet kennen?' Damhuis: 'Ik vind dat je een architect mag aanleren om rekening te houden met wet- en regelgeving, maar niet ten koste van de creativiteit. Laat die mensen hun tekeningen maken en laat vervolgens deskundigen kijken of het haalbaar is. Hier op het SintLucas werken ontwerpers altijd samen met anderen die gespecialiseerd zijn in techniek en veiligheid.' Van de Laar: 'We moeten nadrukkelijker tussen de oren van de ontwerpers komen. Ik pleit voor een leerstoel op het gebied van arbeidsomstandigheden.'
Olievlek
'Het Bouwprocesbesluit begint bij de tekenaar', aldus Benders. 'Opdrachtgevers zijn verplicht om al vroeg in het proces rekening te houden met de arbeidsomstandigheden in de uitvoerende fase van een bouw. Dat wordt vaak vergeten door de opdrachtgever. Ook vergeten opdrachtgevers vaak of een gebouw ook veilig kan worden onderhouden. In Tilburg is dat bijvoorbeeld misgegaan bij De Stadsheer, een grote woontoren. De architect heeft hier geen rekening gehouden met de glazenwasser. En nu blijkt dat het glazenwassen niet op een veilige manier mogelijk is.' 'Niet alle opdrachtgevers zijn slecht', benadrukt Van Iersel. 'Laten we de positieve verhalen en methodes verder vertellen zodat die zich als een olievlek kunnen verspreiden. Het begint met gevoel.'
Eigen rugzak
Rob de Haas is van het De Bono Expertisecentrum van het Koning Willem I College in ’s-Hertogenbosch dat Moonen ondersteunt in het ‘anders denken’. 'Bedrijven voelen zich geen eigenaar van de problemen. Ze herkennen ze wel, maar willen er niets aan veranderen. Iedereen heeft een eigen rugzak met ervaring en informatie. Die moeten we samenvoegen. Dat betekent parallel en lateraal denken. Mét elkaar en niet tegen elkaar. Pas dan is er onderlinge betrokkenheid. We denken nog niet als een schakel in een keten, omdat niemand zich eigenaar voelt van zijn onderdeel. Hier aan tafel voel ik de geest van ‘zo zou het moeten’, maar de praktijk wijst anders uit. Je ziet vaak dat opdrachtgevers hun opdracht geven en daarna achterover leunen. Het wordt tijd dat iedereen zich oprecht mede-eigenaar voelt van het totale project, en niet alleen van zijn eigen stukje.'
Cruciale planning
'In de planning worden de partijen aan de achterkant juist vaak vergeten', merkt Damhuis op. 'Iets moet per se worden afgerond, ook als het ten koste gaat van de werkvolgorde.' De Haas: 'Een planning is cruciaal, maar eigenlijk slechts het lineair achter elkaar plaatsen van handelingen. Dat duidt dus weer op een gebrek aan verantwoordelijkheid.' Benders corrigeert: 'Op een bouwplaats vinden werkzaamheden ook parallel plaats en dan is coördinatie en overzicht door de hoofdaannemer essentieel. Maar het klopt dat de afbouw vaak de dupe is.' Damhuis: 'Je moet je simpelweg aan de wet houden. Als je die erbij pakt, puntsgewijs naloopt en vervolgens een duidelijk plan van aanpak maakt in normaal Nederlands, kan er weinig misgaan. Je moet wel met alle zaken rekening houden. Een gevangenis kun je bijvoorbeeld niet zomaar in- en uitwandelen.'
Recessie
De recessie is zeker merkbaar in de bouw. Is dit dan het geschikte moment om de manier van werken onder de loep te nemen? Benders: 'Het is maar de vraag of een andere manier van werken duurder is.' Damhuis: 'Het is juist goedkoper, blijkt uit ons Schiphol-project. We hadden weinig tijd, maar hebben toch eerst tijd uitgetrokken voor analyse en een gedegen plan. Pas daarna zijn we het bouwtraject in gegaan.' De Haas: 'Ieder is expert op zijn eigen gebied en daar moeten we gebruik van maken.'
Positief besmetten
'Ik geloof dat het vaak ook goed gaat', knikt Van Iersel. 'We moeten gebruik maken van die goede samenwerking, enthousiast blijven en elkaar positief besmetten.' De Haas: 'Betekenis wordt steeds belangrijker, de waardering voor geld daalt in economische waarde. Hoeveel waarde heeft een stel Polen dat geen Nederlands spreekt op een verder Nederlandstalige bouwplaats? Ze zijn goedkoper, maar kunnen niet met hun collega’s communiceren. Terwijl kwaliteit veel te maken heeft met samenwerken.'
Wettelijk geregeld
Benders denkt als landelijk projectleider mee over hoe het beter kan. 'Samen kunnen we veranderingen tot stand brengen. De wet regelt het eigenlijk al voor ons, daar staat in hoe het zou moeten. We kunnen het niet alleen.' Damhuis: 'We moeten ons kwetsbaar durven opstellen. Dan maak je je toegankelijk voor een ander. We moeten het bouwen voorbij gaan. Wij zijn niet het belangrijkste, dat zijn de mensen die straks in de gebouwen wonen en werken. Wat voor gebouw wil de gebruiker? Bouwbedrijven moeten ook niet bang zijn voor meerwerk. Dat is alleen maar positief voor de gebruiker. Uiteindelijk gaat het om: gebruik, beleving en toekomst.'