“Focus op aanwezigheid en leerrecht in plaats van op leerplicht.”

Spijbelen is altijd een beladen onderwerp. Zowel bij leerlingen en ouders als bij docenten, schoolbesturen en de leerplichtambtenaren. Want hoe ga je daar nu mee om? Hoe voorkom je dat schoolverzuim schooluitval wordt? “Het tijdig signaleren van verzuim is van cruciaal belang.

Daar heb je het meeste vat op door voor een goed schoolklimaat te zorgen. Leerlingen moeten zich welkom voelen op school, gezien worden. En niet alleen de eerste schooldag, maar hun hele schoolperiode. Ze moeten niet de druk van de leerplicht voelen, maar het leerrecht ervaren.”

Aldus schoolverzuimdeskundige en onderwijssocioloog René Halberstadt in de twaalfde aflevering van de podcastserie De Kracht van Onderwijs. Hierin spreekt Rob Neutelings, voorzitter raad van bestuur van Curio, met mensen die een belangrijke impact hebben op het Nederlandse onderwijs. Wat zijn hun ideeën? Wat gaat er goed, wat kan en wat moet beter?

In deze aflevering staat het proefschrift van Halberstadt ‘Opening the Black Box of School Absenteeism’ centraal. Hij is daar recent op gepromoveerd bij de Erasmus Universiteit in Rotterdam. Zijn onderzoek ging over de complexe interactie tussen de school, de ouders en hun kinderen en de klasgenoten van de kinderen. Rob Neutelings is geïnteresseerd in de visie van René op schoolverzuim en welke tips hij hem en andere schoolbestuurders en docenten meegeeft. 

Is geoorloofd afwezig ook spijbelen?

Schoolverzuim bestaat uit geoorloofde, waarmee vaak ziekteverzuim wordt aangeduid, en ongeoorloofde afwezigheid, het zogenaamde spijbelen, van de leerling. Tot zover de juridische kant. Verzuim heeft vooral een sociale component. Het kan ook zijn oorzaak vinden in de interactie tussen ouders, jongeren, docenten, klasgenoten en school.  Hoe makkelijk geeft bijvoorbeeld een ouder toe aan de wens van het kind om ziekgemeld te worden, zonder dat er echt sprake is van ziekte?

“Uit mijn onderzoek blijkt dat ouders met een migratieachtergrond en met een lagere opleiding minder snel geneigd zijn hun kind ziek te melden. Zij vinden het belangrijk daar wat meer controle op te hebben. Tegelijk zien we dat naarmate het opleidingsniveau van deze ouders hoger wordt, de drempel tot ziekmelden lager wordt. Ze beginnen dan in hun visie op het schoolbezoek meer op de Nederlandse ouders te lijken. Nederlandse hoogopgeleide ouders vinden het belangrijker dat jongeren zelf de verantwoording over het gedrag leren dragen. Ook het groepsgedrag speelt een rol. In een klas waar het verzuim hoger is, is ook het individu meer afwezig”, zegt Halberstadt. 

Is er dan ook een relatie tussen hoge cijfers en weinig spijbelen?
“Hoge cijfers maakt het meestal leuker om naar school te gaan. Er blijkt dan inderdaad samenhang te zijn met een lager verzuim. Belangrijker nog is de manier waarop jongeren elkaar vinden binnen het schoolklimaat. De leerling wil welkom zijn op school, zich gezien voelen. Daarom is het van belang dat scholen hier veel aandacht aan besteden. Het gaat dan dus om aanwezigheid die ze moeten benadrukken.”

Leerplicht of leerrecht?

De leerplichtwet bestaat al sinds 1900. Alleen in 1969 is daar een aanpassing op gekomen. Ze is dus hard aan modernisering toe. “De focus moet naar mijn idee vooral komen te liggen op aanwezigheid van de leerling. Laat hem voelen hoe fijn het is om op school te zijn. En dat hij oprecht gemist wordt als hij er niet is. Dat moet de rode draad zijn in elk schoolklimaat. Het bestuur, de betrokken docenten, de conciërges; samen zijn zij de sleutelfiguren die daarin de belangrijkste rol spelen. Een leerling moet leerrecht ervaren en minder op leerplicht worden aangesproken”, betoogt Halberstadt. 

Rob Neutelings herkent dat belang: “De tijd na corona zagen we veel motivatie en psychische problemen bij jongeren. En ook meer schooluitval. Zij hebben enorm last gehad dat ze dat schoolklimaat 3 jaar hebben moeten missen.”  

Spotifykanaal:   https://open.spotify.com/episode/4swYXjnaIc1errFhXdAT6d?si=3530cc0d254e4792