In 2020 wil Noordoost-Brabant zich hebben ontwikkeld tot dé innovatieve topregio in agrifood in Europa. Dit cluster omvat alles rond voedsel, zowel de primaire productie als het bewerken, verwerken, vermarkten en de distributie ervan. Het agrifoodcluster met cross-overs naar andere sectoren zoals logistiek, health, high tech, life-sciences, e-commerce en marketing heeft brabantse ondernemers genoeg kansen te bieden. maar men dient wel out of the box te durven denken, zo stellen de deelnemers van het BOB Debat.

Het BOB Debat onder leiding van gespreksleider en bedrijfssocioloog Bert Damen vindt plaats in het fraaie en inspirerende pand van Boost Group in Nieuwkuijk, waarin tevens debatdeelnemer StreekSelecties is gevestigd. Aan de debattafel neemt een diverse mix van adviseurs en ondernemers deel. Zij gaan met elkaar in discussie over de kansen en uitdagingen die er liggen in de AgriFoodsector voor ondernemers. Volgens Jac Warmerdam, programmadirecteur AgroFood van de Brabantse Ontwikkelings Maatschappij (BOM), is deze sector diepgeworteld in de Brabantse cultuur. ‘Het is de tweede economie van deze regio: 100.000 mensen zijn werkzaam binnen de AgriFood. Tevens is onze provincie de grootste voedselproducent van Nederland: 20% procent van de binnenlandse voedselproductie komt hier vandaan.’ Brabant is goed in het produceren en vermarkten van voedsel, echter is hier volgens Jac nog iets anders bijzonders aan de hand. ‘Alle schakels uit de keten zijn in Brabant vertegenwoordigd, met name ook de primaire sector en de intensieve veehouderij. De provincie wil innovatie graag stimuleren, mede als reactie op een aantal calamiteiten zoals de varkenspest en Q-koorts. De ambitie van Brabant is dan ook niet groter te worden in productie, maar wel slimmer en duurzamer: dé AgriFoodregio van Europa. Vanuit de BOM proberen we dat veranderingsproces te stimuleren en de focus op kwaliteit te leggen.’ 

Dichtbij de natuur
Voorbeeld van een onderneming die bezig is met innovatie, samenwerking en kwaliteitsverbetering is Fortified Food Coatings. Directeur Diederik Bruins vertelt hier meer over: ‘Wij hebben een nieuw concept ontwikkeld waarmee maaltijden worden verbeterd door de toevoeging van vitaminen en mineralen en een coating van gelatine. Deze wordt over de maaltijd aangebracht, waardoor deze er smaakvoller uitziet. Inmiddels zijn onder andere de AgriFoodCapital, DSM, Rousselot, Hutten, de HAS en de Universiteit van Wageningen bij het concept betrokken. Na de zomer gaan we de eerste installaties bij een tweetal grote maaltijdproducenten plaatsen.’ Een ander initiatief dat meerdere partijen samenbrengt, is het parklandgoed De Groene Kamer in Tilburg. Hier wordt ruimte geboden aan MVO, natuurbeleving, edutainment en een platform voor de landbouw. Na een wijziging van het bestemmingsplan kan er over anderhalf jaar worden gebouwd op het terrein, dat ruim 30 hectare groot is. Het initiatief is afkomstig van Gerard Berkelmans, tevens franchisenemer van Intratuin in Rosmalen en Tilburg. ‘Het idee is ontstaan vanuit de gedachte dat de bedrijfstak tuincentra breder moet: meer in de natuur en transparanter. Daarnaast vinden wij dat de verstedelijking groene longen nodig heeft, die moeten worden gevoed door ondernemers die dichtbij het groen staan en die de natuur dichtbij de mensen brengen: ondernemers die zich bezig houden met planten en bloemen, maar bijvoorbeeld ook voedsel of sport.’ Wat Gerard fysiek wil realiseren, probeert Jeroen Naaijkens van Wokke Food Systems mentaal te doen. ‘Na jarenlang te hebben gewerkt als bestuurder van de HAS Hogeschool heb ik op 65-jarige leeftijd nog steeds het gevoel dat ik nog niet klaar ben met het delen van mijn boodschap. In mijn visie dien je de verstedelijking te integreren met de Agri-Foodsector, bijvoorbeeld door tech en design. Zodoende ben ik onlangs als zelfstandige een bedrijf gestart dat zich richt op kennis, inzicht en advies over voedselsystemen.’ 

E-commerce
‘Waar zien de debatdeelnemers kansen in de AgriFoodsector liggen voor andere ondernemers?’, wil Bert weten. Diederik antwoordt: ‘In mijn beleving ontstaat er nieuwe business vanuit de cross-overs met vrijetijdseconomie, gezondheid, energie en hightech. Daarin zie ik ook grote mogelijkheden voor social media en inbound marketing.’ Frans Broeders, directeur van Deterra.nl, ziet een groeimarkt in e-commerce. ‘In Engeland, koploper in trends op het gebied van food, wordt al meer dan vijf procent van het voedsel online besteld. Als je kijkt naar de historie, volgt Nederland gemiddeld zo’n 2 tot 3 jaar later.’ Met Deterra.nl speelt Frans in op twee knelpunten waar de bewuste consument tegenaan loopt. ‘Er is vaak een te grote afstand tussen stad en platteland. En als de consument daar al zelf rechtstreeks inkoopt, is het assortiment dikwijls te beperkt. Door middel van e-commerce willen we lokaal eten beter toegankelijk maken voor de consument. Men bestelt online en kan de bestelling afhalen bij een pick-up point. Door rechtstreeks producten aan te bieden via ons platform, krijgt de consument een eerlijk product en ontvangt de producent een eerlijke prijs.’ 

Jezelf heruitvinden 
Ook een toenemend aantal horecaondernemers ziet kansen in de AgriFood. Eén daarvan is Ezra Leeger van De Heische Hoeve uit Heeswijk-Dinther. Twaalf jaar geleden begon haar man het bedrijf in de stallen van zijn ouders, die destijds vanwege de varkenspest hun boerderij moesten ontruimen. Ezra’s partner zag een kans liggen en begon er een locatie voor vergaderingen, trainingen en bedrijfsuitjes. ‘In 2009 zijn we ons kersenbedrijf gestart nadat we in 2007 een boerderij met agrarische bestemming kochten. Van de gemeente kregen we later te horen dat we hier alleen mochten wonen indien we ook agrarische activiteiten ondernamen. Zodoende kozen wij ervoor om boer te worden in de kersenteelt, dat sprak ons het meeste aan.’ Het kersenbedrijf proberen de echtelieden steeds meer te integreren met De Heische Hoeve. ‘Onlangs hebben we er een destilleerderij aan toegevoegd, om zo tweede keus producten te kunnen verwerken tot kirsch. We hebben dus meerdere malen onszelf opnieuw moeten uitvinden’, aldus de onderneemster. Bert vraagt zich af of een agrarische achtergrond essentieel is om als ondernemer actief te zijn op dit terrein. Ezra: ‘Dat is volgens mij geen vereiste. Sterker nog: je hebt veelal een frisse kijk wanneer je hebt ondernomen in een andere sector. Zelf had ik voorheen nog nooit op een tractor gereden. Je betaalt wellicht leergeld, maar het kan zeker. Het is vooral een kwestie van gewoon beginnen, niet naar iedereen luisteren, je gezonde boerenverstand gebruiken en je omgeving meenemen in wat je wilt doen.’

Kritische consument
John van de Bunt, commercieel directeur van Appèl, spreekt het concept van Ezra zeer aan. ‘Naar zulke leveranciers zijn wij naarstig op zoek. Als bedrijfscateraar zijn we wat eigenwijs: we kiezen graag voor biologisch en authentiek eten. Gelukkig nemen steeds meer bedrijven en organisaties hun maatschappelijke verantwoordelijkheid en richten zij zich op duurzame bedrijfsvoering, waaronder duurzaam inkopen. Dat begint ook steeds beter door te dringen bij de groothandels.’ Ook gastheer Rogier Arntz, mede-eigenaar van StreekSelecties, constateert een toenemende vraag naar streekproducten: ‘Ons bedrijf vermarkt producten rechtstreeks van boer naar consument. We verzamelen streekproducten onder een merknaam en maken deze toegankelijk voor een breder publiek via supermarkt, groothandel of speciaalzaak. Zo heeft onze productlijn GIJS een assortiment van ruim 120 producten.’ Debatleider Bert is benieuwd wat het succes achter dit concept is. ‘De consument is bewuster en kritischer geworden: men wil weer weten wat men eet. Daarom vinden wij het belangrijk om in ons merk de herkomst en vakmensen achter het product onder de aandacht te brengen’, aldus Rogier. Volgens Diederik moet je de consument proberen te verleiden. ‘Je bent tegenwoordig niet meer wat je rijdt, je bent wat je eet. Storytelling is daarom ontzettend belangrijk. Zorg dat mensen weten waarvoor ze betalen: de waarde van voedsel is immers niet alleen in geld uit te drukken. Leer consumenten daarom meer over voedingswaarden en de rol die voeding speelt in de gezondheid.’

Voedselschaarste
Bert is benieuwd: ‘Is het in deze economische tijden eigenlijk wel haalbaar om standaardproducten te vervangen door de meer verantwoorde streekproducten?’ John antwoordt: ‘Als cateraar vinden wij van wel. Met onze aanpak groeien we ieder jaar zo’n 15%. Klanten zijn, mede vanwege de grote voedselschandalen van de afgelopen jaren, bereid om meer geld uit te geven aan eerlijk geproduceerde eet- en drinkwaren. We merken zelfs dat het aanbod van de hoeveelheid beschikbare duurzame producten kleiner is dan de vraag.’ Volgens Robertjan Zonneveld, initiatiefnemer van het innovatieplatform voor biobased technology Horizon3, wordt dit probleem in de toekomst alleen nog maar groter. ‘Onze grootste uitdaging is niet het energietekort, maar de voedselschaarste. Ook de afvalverwerking van de voedselproductie is een uitdaging voor de moderne boer. Er moeten nog grote slagen gemaakt worden om deze problemen op te lossen. In de markt is echter voldoende kapitaal van investeerders aanwezig, die op zoek zijn naar mogelijkheden. Eveneens lopen er volop ondernemende mensen met ideeën en initiatieven rond.’ In platform Horizon3 probeert Robertjan, tevens directeur van P2 Projectmanagementen medeoprichter van Fatboy, deze partijen samen te brengen. ‘Daarnaast geef ik handson advies. Het is mijn doel om kansen optimaal te benutten door initiatieven van de grond te tillen en succesvol te maken. Alleen door samen te werken kunnen we de samenleving naar een volgende duurzame fase brengen.’

Clusteren van MKB’ers
De debatdeelnemers zijn het met de stelling van Bert eens dat er nog een betere samenwerking tussen overheid, onderwijs en het bedrijfsleven nodig is om de ambitie van Brabant waar te maken. Diederik: ‘Je hebt in Brabant geen multinationals in AgriFood. Je zult ondernemers moeten clusteren die hun nek durven uit te steken.’ Voor de overheid ziet hij daarin vooral een faciliterende rol. ‘Het is de kunst om de door cross-over ontstane nieuwe netwerken bijeen te brengen en te ondersteunen. De overheid zou ondernemers vooral kunnen helpen deze nieuwe competitieve netwerken te vinden. Zo ontstaan er vanzelf samenwerkingsverbanden en innovaties.’ Daar sluit Ezra zich volledig bij aan. ‘Het is een uitdaging voor de overheid om te leren los te laten. Nu schiet men te vaak in de kramp, terwijl men bepaalde fouten ook moet laten gebeuren. Uiteraard niet ten koste van de voedselveiligheid, maar soms slaat men te ver door in regelgeving. Geef ondernemers de ruimte om te ondernemen.’

Trends
Bert wil weten wat volgens de debatdeelnemers de belangrijkste trends op het gebied van AgriFood zijn. Jeroen: ‘De rol van voedsel verandert sterk. Het sociale aspect wordt hierin steeds belangrijker. Er zal in de toekomst nog minder thuis worden gekookt en meer buiten de deur worden gegeten.’ Jac signaleert de individualisering van de consumptie. ‘Er ontstaan verschillende doelgroepen en afzetmarkten: bijvoorbeeld voeding specifiek voor ouderen of sporters. Deze differentiatie vraagt om het maken van keuzes. Waarvoor men wil produceren?Voor de grootschalige kostenefficiënte markten of richt men zich op streekproducten of de biologische markt? Uiteindelijk is de hamvraag: waar kun je als ondernemer daadwerkelijk iets toevoegen en dus je geld mee verdienen?’ Volgens Robertjan is het belangrijk om als kleinere ondernemer differentiatie na te jagen, zodat je eigen positie kan verbeteren. ‘Grote retailers hebben grote verhalen, die ze succesvol verkopen dankzij goede marketing. Op het moment dat de markt versnippert, dan houdt dat verhaal voor hen op. Daar liggen kansen voor kleinere bedrijven.’ Volgens Rogier is het tijdperk van schaalvergroting definitief voorbij: ‘Een paar grote marktspelers hebben ervoor gezorgd dat de afgelopen 60 jaar alle monden van de sterk groeiende bevolking zijn gevoed: er is in grote hoeveelheden bulk geproduceerd. De wereld en wijze waarop wij naar voedsel kijken is echter aan het veranderen: kwaliteit, duurzaamheid en authenticiteit worden steeds belangrijker. Alleen door ‘vreemde huwelijken’ te sluiten met ondernemers die dit begrijpen en te investeren in innovatie zullen grote spelers in de toekomst overleven.’ Jac sluit zich daar volledig bij aan en adviseert: ‘Durf eens vreemd te gaan als ondernemer. Dat levert vaak een vruchtbare samenwerking op.