Niet lang geleden heb ik de speelfilm Helter Skelter weer eens bekeken, een meesterwerk over de climax in het leven van Charles Manson. Hij raasde in de jaren ‘60 als hippie door de Verenigde Staten en vermoordde onder invloed van drugs met zijn ‘Family’ veel mensen.

Voor dergelijke gruwelijkheden is alleen de doodstraf passend, maar een simpel besef van beschaving weerhoudt me ervan voorstander te zijn. Direct na de doodstraf komt als alternatief levenslange gevangenisstraf en hoewel die eigenlijk gruwelijker is, is de acceptatie gemakkelijker. Maar hoe lang is eigenlijk levenslang?

Tot de jaren ’70 kon een levenslang gestrafte na zekere tijd gratie vragen en die werd vaak toegekend. Ook een levenslang gestrafte verdiende een tweede kans. Na 1970 is er iets veranderd en is levenslang écht levenslang. Dat betekent dat de gestrafte uit onze maatschappij verwijderd wordt en er nooit meer terug in komt. Precies de bedoeling van levenslang. Het is aan rechters deze straf terughoudend toe te passen en aan advocaten om herzieningsverzoeken in te dienen bij een rechterlijke dwaling. De hoofdregel blijft: levenslang is levenslang. Dat laat onverlet dat de eigenlijke straf vrijheidsontneming is en dat de straftoepassing humaan moet gebeuren. 

Levenslang gestraften kunnen nog een enigszins acceptabel leven leiden, maar wel binnen de muren van de gevangenis. Het Europees Hof voor de Rechten van de Mens denkt daar sinds 2013 anders over en wil terug naar de mogelijkheid van een wettelijk geregelde gratie. Dat is koren op de molen van mensenrechtenorganisaties, maar een trauma voor nabestaanden van slachtoffers die in koele bloede zijn geslacht. Wat is wijsheid?

Onlangs wilde een levenslang gestrafte Belg euthanasie omdat de uitzichtloosheid van zijn straf voor hem ondraaglijk lijden was. Het werd zijn arts toegestaan daaraan mee te werken. Terecht zou ik zeggen, vanuit de gedachte dat levenslange gevangenisstraf ons humane alternatief voor de doodstraf is. Zo gezien valt vrijwillige euthanasie te verkiezen boven het ‘belonen’ van ondraaglijk lijden met gratie. Er is namelijk maar één iemand die levenslang ondraaglijk lijdt en dat is de nabestaande waarvoor geen enkele troost bestaat, behalve mooie woorden op het graf van een geliefde. 

Marc Heuvelmans
Partner Bogaerts & Groenen advocaten